Deel IV:
De lange weg
1. Beginselprogramma en politieke praktijk
Het beginselprogramma van een partij heeft op de politieke praktijk van alledag meestal maar weinig invloed. Wanneer het eenmaal is opgesteld, geldt het vaak als een soort visitekaartje. Voor het optreden naar buiten bewijst het goede diensten, maar als richtsnoer voor het eigen handelen is het niet van belang.
Het gevaar van een dergelijke vrijblijvendheid wordt er met een programma als dit niet kleiner op. Juist een beginselprogramma dat mondiale solidariteit vooropstelt en bijvoorbeeld ook doordrongen is van de noodzaak tot beperking van de ekonomische groei, loopt een dergelijk risiko. Omdat de socialistische idealen een radikale omvorming van de samenleving vereisen, is de kans groot dat het bij frase en vlaggestok blijft. Dit te meer omdat het voor iedereen wel duidelijk is dat zo'n programma niet in een handomdraui te realiseren valt.
Teneinde de nadruk te leggen op het verplichtende karakter van het beginselprogramma, dient er op de volgende punten in ieder geval een toetsing aan dit programma plaats te vinden:
In elk van deze gevallen staat de vraag centraal of daardoor de doelstellingen van de partij naderbij kunnen worden gebracht.
Bij dit alles geldt dat kompromissen niet verwerpelijk behoeven te zijn, mits uitdrukkelijk wordt aangegeven op welke punten koncessies zijn gedaan. Er is geen enkel belang mee gediend om koncessies achter de politieke schermen weg te moffelen of kompromissen te presenteren als iets waarnaar men eigenlijk altijd al had gestreefd. Door kleine stappen tot grote op te blazen verspeelt men het vertrouwen van de kiezer en kweekt men politieke onverschilligheid .
We behoeven er geen doekjes om te winden dat demokratisch-socialisten gegeven de maatschappelijke omstandigheden in ons deel van de wereld slechts kleine stappen doen. Wie een demokratisch-socialistisch alternatief zoekt voor het kapitalisme, een alternatief dat in feite nog nergens bestaat, kan niet in één grote stap, met behulp van één radikale omwenteling zijn doel bereiken. Zelfs de instrumenten, waarmee de gelijkheid op wereldschaal moet worden verwezenlijkt moeten nog stapje voor stapje worden ontwikkeld.
Bij het zetten van nieuwe stappen zal er echter steeds weer aan de hand van het beginselprogramma een politieke diskussie moeten plaatsvinden. Deze betreft de vraag of een bepaalde stap de doeleinden van het demokratisch-socialisme naderbij brengt of juist zoals zo makkelijk gebeurt - het systeem bevestigt of zelfs nog versterkt. Demokratisch-socialisten moeten ervoor bedanken om als de puinruimers van het kapitalisme te dienen.
2. Politieke prioriteiten
De ekonomische groei van de afgelopen industriële periode stemde ook demokratisch-socialisten betrekkelijk optimistisch. Zij verwachtten immers de nadelen van het kapitalisme wel te kunnen wegwerken door er een systeem van sociale zekerheid en herverdeling mee te kombineren. Op deze wijze zou die groei ook ten goede komen aan degenen die niet konden beschikken over de produktiemiddelen.
Er zijn wat dit betreft in de laatste jaren nieuwe inzichten ontstaan: de snelle ekonomische groei, welke voornamelijk gericht was op verhoging van de individuele materiële welvaart, moet plaats maken voor een selektieve groei met grote aandacht voor kollektieve voorzieningen en met zoveel mogelijk gebruik van milieuvriendelijke technologie. Selektieve groei is noodzakelijk:
Wil men de komende krises niet passief afwachten, dan moet er nu al een beleid gevoerd worden, gericht op de lange termijn. Nu al moeten er stappen worden gezet in de richting van een oplossing van de problemen, die pas veel later op ons lijken te zullen afkomen. Daarbij moeten we overigens bedenken dat de tijd die we hebben beperkt is. De stroomversnelling waarin de samenleving zich bevindt en de uitputting van de natuur stellen aan ons handelen een termijn. Het is een illusie te menen dat men de dreigende krises in de toekomst vermijden kan bij het huidige tempo van politiek handelen.
Gezien de beperkte tijd die ons rest, is een plan voor het politieke handelen en de te volgen strategie noodzakelijk. In een dergelijk plan zal de tijd moeten zijn aangegeven waarbinnen de doelstellingen verwezenlijkt en bepaalde maatregelen genomen moeten worden. Bij het opstellen van een dergelijk plan kunnen wetenschappelijk gefundeerde toekomstvoorspellingen, die aangeven welke ontwikkelingen te verwachten zijn (bijvoorbeeld op het gebied van de bevolking of de energie), van groot belang zijn. Voorwaarde hierbij is echter wel, dat bij ieder plan meer mogelijkheden worden uitgewerkt, zodat er politiek nog iets te kiezen valt en de mensen betrokken kunnen worden bij problemen die veraf lijken, maar iedereen toch in haar of zijn direkte levenssfeer raken.
Voor het demokratisch-socialisme betekent deze nieuwe situatie dat prioriteiten zorgvuldig tegen elkaar afgewogen moeten worden. Dit kan gebeuren tegen de achtergrond van de vier punten die in het beginselprogramma centraal staan:
De konsekwentie hiervan is dat beperking in de welvaartsgroei samen zal moeten gaan met
Dit betekent niet, dat er zich voor het demokratisch-socialisme geen pijnlijke dilemma's meer zullen voordoen; het konflikt tussen eisen van werkgelegenheid en milieu-eisen, om slechts een voorbeeld te noemen, is overbekend. Het betekent echter wel de principiële noodzaak van een politiek die beperking van de groei en fundamentale hervorming van de samenleving in socialistische zin doet samengaan.
3. De Partij van de Arbeid: een demokratisch-socialistische partij
De afwijzing van de kapitalistische samenleving, de overtuiging, dat door aktief optreden een socialistische samenleving tot stand kan worden gebracht, het inzicht dat hiervoor politieke machtsvorming noodzakelijk is en de bereidheid om zich voor de hervorming van de samenleving in te zetten, dat alles brengt inwoners van Nederland ongeacht hun levensbeschouwing of hun sociale positie samen in de PvdA, een demokratische en socialistische partij.
De PvdA is demokratisch omdat zij naar politieke machtsvorming streeft binnen een demokratische orde die de rechten van de mens eerbiedigt. In het kader van deze demokratische rechtsorde
De PvdA is socialistisch omdat zij zich - als onderdeel van een internationale beweging - baseert op de beginselen van gelijkheid, vrijheid en solidariteit, die zij onverbrekelijk met elkaar verbonden acht. De PvdA brengt dit tot uiting in
