Przymusowe migracje i wypedzenia w Europie 1938-48

W latach drugiej wojny swiatowej, a takze bezposrednio przed nia i po niej doszlo do najwiekszej dotychczas fali przymusowych migracji w Europie. Emigracja, ucieczka, wywózki, wypedzenia, przesiedlenia dotknely wiele milionów ludzi, zwlaszcza w Europie Srodkowej i Wschodniej. Niemozliwe jest tu szczególowe omówienie tych wszystkich wydarzen. Wybrane i blizej naswietlone zostana niektóre z nich; takie, które z jednej strony stanowia wzorcowy przyklad przymusowych migracji, z drugiej zas strony mialy specyficzny dla siebie przebieg i kontekst historyczny:

• Tak zwana polityka "powrotu do Rzeszy", prowadzona przez narodowych socjalistów, miala sprowadzic Niemców z krajów, w których stanowili mniejszosc, do Niemiec. Odpowienie porozumienia umozliwily przesiedlenie nawet wbrew woli zainteresowanych. Celem byla homogenizacja etniczna. Wielu przesiedlenców osiedlano po wybuchu wojny na terytoriach podbitych, z których przymusowo wysiedlano ludnosc polska, czeska i zydowska, albo wywozono ja do gett i obozów i mordowano.
• Nazistowska "polityka ludnosciowa" w Europie Wschodniej w latach wojny: dokladniejszej analizie zostanie tu poddana polityka okupacyjna w Polsce i Czechoslowacji.
  
  Na zwiazki pomiedzy opróznianiem z mieszkanców terenów okupowanych w Europie Wschodniej przez przymusowe wysiedlanie ludnosci nieniemieckiej a deportacja i wymordowaniem milionów Zydów wskazal zwlaszcza historyk Götz Aly. Z pewnoscia takze tutaj cel homogenizacji etnicznej odgrywal wazna role. Ponadto pierwsze fazy holocaustu, z biurokratycznym ewidencjonowaniem i wywozeniem ludnosci zydowskiej oraz rozwazanymi jeszcze wówczas planami jej wysiedlenia (na przyklad na Madagaskar), wykazywaly przynajmniej pewne cechy wspólne z innymi wymuszonymi przesiedleniami. Nalezy jednak pamietac, ze zaczal w tym wypadku dzialac antysemityzm o wiele starszy niz idee nacjonalistyczne, oraz ze rasistowskie, eksterminacyjne myslenie narodowych socjalistów bardzo wczesnie uwidocznilo sie w ich retoryce i dzialaniach; jest raczej watpliwe, czy ewentualne plany przesiedlen byly kiedykolwiek realistyczne. Holocaust wykazuje zwiazki ze zjawiskiem przymusowych migracji, dlatego zostal tu uwzgledniony, w ostatecznym rozrachunku pozostaje jednak wydarzeniem bez precedensu historycznego.
• Poza tym takze na innych obszarach doszlo do wielkich przymusowych migracji podczas wojny i po jej zakonczeniu, zwlaszcza na terytorium Zwiazku Radzieckiego i na okupowanych przezen terenach. Wybrany zostal tu przyklad przylaczonych do Zwiazku Radzieckiego obszarów, stanowiacych wczesniej Kresy Wschodnie Polski. Ludnosc polska zostala wysiedlona do posiadajacej nowe granice Polski, czesto na tereny, które wczesniej musiala opuscic ludnosc niemiecka.
• Ucieczka i wymuszone wysiedlenie ludnosci niemieckiej z wielu panstw Europy Wschodniej i Poludniowo-wschodniej po zakonczeniu wojny to wreszcie ostatni etap historii przymusowych migracji w okresie drugiej wojny swiatowej, bezposrednio przed nia i po niej. Bardziej szczególowo zostana naswietlone wydarzenia w Czechoslowacji i Polsce, gdzie ucierpialo najwiecej ludzi. Tak zwanym dekretom Beneša, ze wzgledu na ich wielkie znaczenie symboliczne, poswiecono tu odrebny artykul.

Wlasnie ten kompleks tematyczny budzi wielkie emocje nawet jeszcze szescdziesiat lat po tych wydarzeniach. Historycy prowadza o nim pelne kontrowersji debaty. W polityce stanowi on zródlo irytacji, konfliktów i sporów, jak pokazuja dyskusje wokól wlasciwego sposobu upamietnienia wypedzen i zadania odszkodowan.

Szczególny wplyw na te debate wywiera fakt, ze w róznych krajach przez dlugi czas - w niektórych wypadkach az do dzis - postrzegano te wydarzenia w bardzo rózny sposób, bardzo róznie interpretowala je historiografia, a poprawe komunikacji, wymiany pogladów i wzajemnego porozumienia da sie osiagnac jedynie zmudnie i stopniowo